Inleiding
De winterslaap van europese landschildpadden is bijzonder veilig in een koelkast. In Duitsland wordt het overwinteren in een koelkast zelfs aanbevolen door deskundigen en reptielenartsen. De juiste omstandigheden in een koelkast tasten het welzijn van de dieren tijdens de winterslaap niet aan.
Welke Europese landschildpadden houden een winterslaap?
Griekse landschildpadden (Testudo hermanni) van de oostelijke en westelijke ondersoorten, klokschildpadden (Testudo marginata) en Moorse landschildpad (Testudo graeca ibera) gaan in winterslaap. Bij Testudo hermanni en Testudo marginata duurt de winterslaap ongeveer 12 tot 16 weken, bij Testudo graeca ibera ongeveer 12 weken.
Vierteenlandschildpadden (Testudo horsfieldii) houden naast een zomerrust ook een winterslaap. Hoewel ze niet tot de europese landschildpadden behoren, wil ik ze niet onvermeld laten. Testudo horsfieldii heeft een drogere winterslaap nodig en verdraagt iets koelere temperaturen dan Europese landschildpadden. Vochtigheid is niet goed voor hen en daarom worden ze soms overwinterd in stro in plaats van in aarde en bladeren.
De voordelen van een winterslaap in de koelkast
Anders dan bij een natuurlijke winterslaap (in de aarde en onder bladeren) is in de koelkast een korte maandelijkse controle van de dieren tijdens de winterslaap mogelijk. Veel houders die geen geschikte natuurlijke omstandigheden hebben (vorstvrij en vrij van predatoren), kiezen voor een winterslaap in de koelkast.
In vergelijking met overwintering onder natuurlijke omstandigheden, heeft de koelkast belangrijke voordelen: geen roofdieren, geen vorst of te hoge temperaturen en de mogelijkheid om de gezondheid van de dieren tijdens de overwintering te controleren. Het in de koelkast plaatsen (en er later weer uit halen) veroorzaakt geen stress bij de dieren. In de regel merken de dieren ook niets van de maandelijkse controles.
Wanneer mogen dieren niet in winterslaap?
Er zijn omstandigheden waaronder bepaalde schildpadden beter niet in winterslaap gaan. Daartoe behoren vrouwtjes, die nog eieren dragen, en dieren, die acuut ziek zijn of een operatie hebben ondergaan. Het is essentieel dat de schildpad vrij is van darmparasieten voor het inleiden van de winterslaap. Controleer altijd de gezondheid van de dieren voordat de temperaturen worden verlaagd. Ontwormde dieren moeten gedurende zes weken na het einde van de ontworming bij hoge zomertemperaturen worden gehouden, zodat de medicijnen kunnen worden afgebroken en de parasieten kunnen worden geëlimineerd. Het is raadzaam om elke zomer een ontlastingsonderzoek te laten uitvoeren.
Bij dieren met chronische stofwisselingsproblemen die behandeld moeten worden, wordt meestal een bloedbeeld bepaald. Volgens de instructies van de arts wordt de medicatie „geleidelijk afgebouwd“ voordat de temperatuur wordt verlaagd.
Het is raadzaam de schildpadden in de herfst naar een reptielenarts te brengen voor een gezondheidscontrole. Dit is vooral aan te bevelen voor dieren die voor het eerst een winterslaap houden of die slecht verzorgd zijn geweest. Dieren met onderliggende besmettelijke ziekten en uit verschillende groepen mogen niet samen in dezelfde koelkast overwinteren.
Als alles in orde is en de schildpad mag overwinteren, zijn er enkele voorbereidingen en veiligheidsmaatregelen te treffen rond de winterslaap in de koelkast.
Het winterklaar maken van een koelkast
De eerste stap is het selecteren van de koelkast, de overwinteringsboxen en de juiste locatie. Vervolgens wordt de koelkast op de optimale temperatuur gebracht. Natuurlijk moet de koelkast beveiligd zijn tegen te lage temperaturen.
Als de koelkast gereed is worden de schildpadden overgebracht naar de koelkast.
Als de dieren eenmaal in de koelkast zitten, is regelmatige ventilatie vereist. Het substraat dient indien nodig bevochtigd te worden. Daarna volgen maandelijkse controles. Aan het einde van de winterslaap worden de schildpadden teruggebracht naar hun verblijf met kas. Ik zal deze afzonderlijke stappen nu in detail toelichten.
Koelkast, dozen en locatie kiezen
Het eerste wat u moet doen is kiezen voor stevige plastic bakken die geschikt zijn voor de schildpadden. De schildpadden overwinteren individueel, elk dier krijgt zijn eigen doos waarin het zich kan omdraaien. Er moet voldoende aarde en beukenbladeren in de doos zitten. Het dier moet zich volledig in het substraat kunnen ingraven.
Het is praktisch om deksels bij de dozen te kopen. Deze kunnen later worden voorzien van een rooster voor de nodige luchtverversing en voorkomen het uit de doos vallen of kruipen van de dieren.
Jonge nakweekjes kunnen door hun kleine formaat samen in één doos overwinteren. Ze storen elkaar nauwelijks en de temperatuur blijft in een grotere doos met meer grond en gebladerte constanter.
Als u slechts enkele dieren in de koelkast hoeft te huisvesten, is het raadzaam zo groot mogelijke overwinteringsboxen te kiezen. Grote dozen met veel grond en bladeren zorgen voor constantere temperaturen. Het isolerende effect van de bladeren en de bodem vermindert de temperatuurpieken bij ventilatie en koeling aanzienlijk.
Als u een koelkast koopt, kunt u de dozen meenemen naar de elektrozaak om te zien of alles goed in het gewenste apparaat past. De koelkast moet zo groot mogelijk zijn, zodat de dieren er vele jaren in kunnen doorbrengen. Met een groot luchtvolume zijn de temperaturen ook constanter en heb je meer mogelijkheden om de dozen erin te plaatsen.
Als aparte koelkast voor de winterslaap wordt een grote koelkast met volledige capaciteit zonder vriesvak aanbevolen. Bij apparaten met een vriesvak kan door het sterke koelvermogen alles in korte tijd bevriezen.
Het is belangrijk om een zogenaamde „no-frost-functie“ te hebben die de koelkast automatisch ontdooit en ijsvorming voorkomt. Een recirculatiefunctie zorgt voor bijzonder gelijkmatige temperaturen in het apparaat.
Bij de aankoop moet u ook letten op de breedte van het apparaat om zoveel mogelijk ruimte te bieden voor de winteropslagboxen. De dozen mogen de wanden van de koelkast niet raken, vooral de achterwand niet, anders kan het substraat bevriezen.
De koelkast wordt geplaatst in een verwarmbare ruimte met een kamertemperatuur van ten minste 16 graden, aangezien de meeste koelkastthermostaten onder deze kamertemperatuur niet betrouwbaar werken vanwege hun klimaatklasse.
Na een transport moet de koelkast eerst 24 uur rusten zodat het koelmiddel kan terugvloeien voordat hij in gebruik wordt genomen. De schappen in de deur kunnen worden verwijderd zodat er meer ruimte overblijft voor de winterslaapdozen in de koelkast. Het is ook een goed idee om de koelkastverlichting uit te schakelen of af te plakken, zodat de dieren niet onnodig worden gestoord.
Winterslaap dozen
Boor eerst gaten rondom de bodem van de overwinteringsbak om wateroverlast te voorkomen. Vervolgens kunt u de dozen rondom inpakken met noppenfolie of aluminiumfolie om temperatuurschommelingen tot een minimum te beperken. Voor de zekerheid kunnen piepschuim en een afstandhouder, bijvoorbeeld een plakhaak, aan de achterkant van de dozen worden bevestigd, zodat de achterwand in geen geval wordt geraakt.
Voor een goede ventilatie moet het deksel van de door minstens op handgrootte worden uitgezaagd. Een rooster moet er van buitenaf aan worden bevestigd, bijvoorbeeld met kabelbinders. Dan kunnen de dieren er niet per ongeluk uitkruipen en zich verwonden tijdens een langere stroomstoring.
Substraat en bladeren
De winterslaapbox wordt gevuld met ten minste twee karkashoogten substraat en zoveel mogelijk bladeren.
Gebruik losse, gezeefde bovengrond of in de handel verkrijgbare schildpaddengrond. Bladeren van beuken, haagbeuken en eiken zijn zeer geschikt omdat het vormvast is, niet kleeft en niet de neiging heeft te schimmelen. Een dikke, losse laag loof bovenop de grond zorgt voor een goede isolatie tegen temperatuurschommelingen.
Een reservevoorraad kan op een koele plaats worden bewaard voor het geval er ooit vers substraat of bladeren nodig is voor vervanging.
Technologie voor een veilige winterslaap
Een universele thermostaat UT300 (Equiva) garandeert een veilige winterslaap, omdat deze als noodstop voor de koelkast dient. In geval van een technisch defect is het de „levensverzekering“ voor de schildpadden die in de koelkast overwinteren.
Om de koelkast op het juiste temperatuurbereik in te stellen, is een sonde-thermometer nodig voor elk overwinteringsvak. Bij de keuze van een dergelijke thermometer is het belangrijk dat deze een instelbare minimum-maximumtemperatuurmeting en een vorstalarm heeft. Een moderne methode van temperatuurregeling is de WeatherHub van TFA Dostmann. Het bestaat uit een gateway en sensoren die naar de gateway zenden. Via de gateway worden de temperaturen online ingevoerd in een app. Hiermee kunt u de temperaturen via uw mobiele telefoon controleren en meldingen ontvangen als de temperatuur afwijkt van het doelbereik.
Als alternatief worden draadloze thermometers met temperatuuralarm aanbevolen, die ook waarschuwen als de stroom uitvalt. De WeatherHub kan dat niet, dus een extra radiothermometer in de koudste box is in ieder geval zinvol. Verder heeft u tijdens de winterslaap een digitale huishoudweegschaal nodig om het gewicht maandelijks te controleren.
Inregelen van de koelkast zónder dieren
Wanneer men, in overeenstemming met het klimaat in de natuurlijke habitat, de temperatuur in de kas vermindert, kan het inregelen van de koelkast beginnen.Het inleiden en beveiligen van de koelkast gebeurt altijd zonder dieren.
Zet eerst de koelkast op de warmste stand. De sonde-thermometers worden op de koelkast geplaatst, de sensorkabels worden door de deur geleid en beschermd met isolatietape. Er is één thermometer per doos nodig. De sensor wordt in de achterkant van de doos onder het gebladerte geplaatst, enigszins ingegraven in de grond. Het is belangrijk de temperaturen aan de achterkant te meten, omdat het naar achteren toe kouder wordt. Zo krijgt u een overzicht van de temperatuurzones in de koelkast en bepaalt u de koudste plaats in het apparaat. Later wordt de sensor van de universele thermostaat UT300 in de doos geplaatst op de koudste plaats.
Eerst laat men de voorbereide doos enkele dagen op temperatuur komen. Noteer daarna dagelijks de minimum-maximum temperaturen van elke box en stel ze vervolgens opnieuw in met de knop „Reset“. De geprepareerde dozen worden nu op een temperatuur tussen 4,5 en 7 graden gebracht door de thermostaat van de koelkast geleidelijk te regelen. Idealiter liggen de temperaturen tussen 4,5 en 6 graden, maar dit is niet altijd haalbaar wanneer de koelkast volledig bezet is, vanwege de temperatuurgradiënt (onderin de koelkast is het kouder dan bovenin de koelkast). De temperatuur mag tijdens de winterslaap van Europese landschildpadden niet onder de 4 graden dalen. Bij 8 graden begint het metabolisme van de schildpadden weer te lopen.
Als de koelkast in de warmste stand te warm is, moet hij iets kouder worden ingesteld.
Het is handig om de oude instelling van de koelkastthermostaat te markeren met een permanente marker, zodat u indien nodig de weg terug kunt vinden naar de oude instelling.
U kunt ook proberen de hoogte van de niveaus waarop de dozen staan te variëren.
Een paar centimeter hoger of lager kan het gewenste effect hebben. Als het te koud is in een doos, kunt u deze een beetje naar voren halen, polystyreen achter de doos doen of inpakken met noppenfolie. U kunt ook het ongebruikte deel van de koelkast vullen met verzegelde waterflessen om de temperatuur te stabiliseren, maar zorg ervoor dat er nog voldoende luchtcirculatie is. Het gebruik van koelkastroosters in plaats van schappen helpt om de temperaturen in de koelkast gelijk te maken.
De werkelijke temperatuur in koelkasten met digitale temperatuurweergave schommelt rond de weergegeven waarde, dus bepalen we ook de werkelijke temperaturen in deze apparaten. Na elke verandering worden de temperaturen enkele dagen geobserveerd en zo nodig bijgesteld. Uiterlijk een week voor de overbrenging van de schildpadden moet de koelkast in het gewenste temperatuurbereik van 4,5-7 graden zijn en beveiligd met de stroomopwaartse UT300.
Bescherming tegen te lage temperaturen
Om de schildpadkoelkast tegen defecten te beschermen gebruikt men traditioneel een Equiva UT300 universele thermostaat, vanwege het temperatuurbereik dat in tienden van graden kan worden ingesteld en de dunne sensorkabel.
Deze wordt pas geprogrammeerd nadat de hierboven beschreven instelling van de koelkast met temperatuurmeting door een sonde-thermometer op elk niveau zonder dieren is voltooid. Pas dan is het koudste niveau in de koelkast bepaald en kan UT300 dienovereenkomstig worden ingesteld. Dit is slechts een „noodstop“, de thermostaat mag de bediening van de koelkast niet overnemen. De UT300 wordt tussen het stopcontact en de stekker van de koelkast aangesloten. De sensorkabel wordt door de deur van de koelkast gevoerd en met gepantserde tape beschermd tegen beknelling en kabelbreuk. Vervolgens wordt de sensor achter in de doos geplaatst op het koudste punt in de koelkast, dat eerder door de sonde-thermometers is bepaald. De sensor wordt opnieuw lichtjes in het substraat onder het gebladerte gestoken. De temperaturen worden dan op UT300 ingesteld en „koeling“ wordt weergegeven.
Idealiter is de koelkast zo goed ingesteld dat de UT300 de koelkast nooit hoeft uit te zetten. Dit is ook gunstig voor de levensduur van de koelkast. Een controle lampje, in dezelfde meervoudige stekker als de UT300, geeft aan of de koelkast aan of uit staat. Als de minimumtemperatuur in de koudste box bijvoorbeeld 4,8 graden is, komt de sensor van de UT300 tot dit punt aan de achterkant van deze box. De „UIT“-temperatuur van UT300 moet 0,2 graden onder de vastgestelde minimumtemperatuur liggen, d.w.z. hij mag alleen als „noodstop“ dienen. Dus in dit geval bijvoorbeeld: minimumtemperatuur 4,8, UT300 = UIT bij 4,6. Stel OFF echter niet in onder 4,2 graden en ON niet hoger dan 5,8 graden. Als de maximumtemperatuur bijvoorbeeld 6,8 graden is, stel dan 5,8 graden in. Maximum temperatuur 5,9 graden=ON bij 5,7 graden (-0,2 graden). UIT nooit onder 4,3 graden, AAN nooit boven 5,8 graden. Test in stappen van 0,1 graad wat het beste bij de koelkast past. Ga nooit onder de 4 graden in de koudste box.
Blijf de minimum- en maximumtemperaturen dagelijks controleren. Let op: Sommige koelkasten koelen tot één graad af nadat ze zijn uitgeschakeld. Als de koelkast moeilijk te regelen is en te koud wordt ondanks dat hij op het warmste niveau staat, moet hij volledig via de UT300 worden geregeld. Men mag niet vergeten dat bij een defect aan de UT300 het leven van de dieren in gevaar is. Dit mag alleen in noodgevallen gebeuren en er moet snel een nieuwe koelkast worden aangeschaft. U zou de volgende instelling kunnen proberen, die in dergelijke noodgevallen succesvol is gebleken: UIT bij 5,3 graden, AAN bij 5,8 graden. Houd de koelkast goed in de gaten en verhelp de situatie zo snel mogelijk.
WeatherHub Installatie
Als u een WeatherHub wilt gebruiken om de temperaturen onafhankelijk van de locatie in de gaten te houden, sluit u de gateway aan op de Internet router of verbindt u deze met het W-LAN via de Fritz Powerline aansluiting. Installeer vervolgens de bijbehorende app en registreer de sensoren. Als er geen goede radio-ontvangst is tussen de sensoren in de koelkast en de gateway, moet u de gateway dichter bij de koelkast plaatsen. Bevestig de Pro-sensoren met 2 meetpunten (geïntegreerde sensor en kabelsensor) met pantsertape in het bladerdek en steek de sondesensor lichtjes in de ondergrond. Deze sensoren zijn zeer praktisch omdat u tegelijkertijd de lucht- en substraattemperatuur kunt controleren. Als je maar één sensor hebt, gaat die achterin het koudste kastje naar de sensor van de UT300. Als u geen WeatherHub heeft, kunt u een draadloze thermometer met temperatuuralarm gebruiken voor lokale monitoring. Je hebt één sensor per doos nodig. Een sterk radiosignaal en een op de basis instelbaar temperatuur- en vorstalarm zijn belangrijk.
De overwinterende schildpadden in de koelkast zetten
Voor eind november is het in Duitsland meestal niet koud genoeg voor de winterslaap. De winterslaap vindt alleen plaats bij temperaturen die permanent onder de 8 graden liggen. Ten vroegste na één, of beter 2 weken bij temperaturen van 4-7 graden, kunt u de dieren ’s avonds overbrengen naar de voorbereide koelkast. Als een schildpad wakker blijft ondanks de temperaturen die bij de winterslaap passen, moet dit door een reptieldierenarts worden gecontroleerd. Dieren die wakker zijn moeten niet in winterslaap. De duur van de winterslaap die de dieren eventueel al hadden in het verblijf in de tuin wordt opgeteld bij de totale duur van de winterslaap.
Haal de winterslaapdoos uit de koelkast en leg de bladeren in een bak. Vorm dan een ondiepe holte voor de schildpad in de grond. Zorg voor een weegschaal om de schildpad te wegen voor de winterslaap. Plaats de schildpad in de holte met wat aarde van de plek waar hij in de afgekoelde kas zat. Bedek de rug lichtjes met aarde, maar laat de kop vrij. Bedek de schildpad dan met een dikke laag bladeren. Bevestig dan het traliedeksel. Zet de doos in de koelkast, en zorg ervoor dat de sensorkabels nog op de juiste plaats zitten. Het is vaak nuttig om de sensoren aan de doos en de koelkast te bevestigen met pantsertape. Overwinter één dier tegelijk en sluit intussen de koelkast. Zorg ervoor dat de doos de achterwand van de koelkast niet raakt. Open de koelkast na het starten van de winterslaap enkele dagen niet.
Ventileer de koelkast drie tot vier keer per week kort, of vaker als de koelkast vol is en de dieren groot zijn. Het is beter om vaker kort te ventileren dan zelden en langdurig. Om de tien dagen moet onder de bladeren worden gevoeld: als de grond erg droog aanvoelt, kunt u de bladeren aan de zijkant besproeien met water uit een bloemenspuitfles, die ook in de koelkast staat. Niet midden op de bladeren spuiten en slechts licht bevochtigen. Als de bladeren te veel worden bevochtigd, kan de temperatuur in de koelkast dalen. Als dit gebeurt, houdt u zich de volgende keer aanzienlijk in. Ventileer de koelkast pas weer na drie dagen. Als de temperatuur onder de 4 graden zakt na bevochtiging en het openen van de koelkast voor langere tijd, stel dan de uitschakeltemperatuur van de UT300 dienovereenkomstig in. Na een paar dagen kan hij weer op de vorige waarde worden gezet.
De controle
Tijdens de gecontroleerde winterslaap in de koelkast worden de dieren eenmaal per maand gewogen en kort gecontroleerd. In de laatste maand van de winterslaap is het raadzaam tweemaal te controleren. Controleer op weekdagen zodat een reptieldierenarts beschikbaar is in geval van nood.
Houd een weegschaal, papier en pen gereed en ventileer de ruimte goed. Zet twee bakken klaar voor bladeren en aarde. Neem de bloemenspuit met water uit de koelkast. Plaats een stoel of tafel naast de koelkast, zodat dozen die hoger in de koelkast staan, kunnen worden gecontroleerd zonder dat de sensorkabels die aan de doos zijn bevestigd, moeten worden verwijderd.
Haal elke doos er één voor één uit en sluit de koelkast onmiddellijk af om de andere dieren op temperatuur te houden. Het laten vallen van uitwerpselen en uraat kan af en toe voorkomen en is meestal geen reden tot alarm. Weeg de schildpad en noteer het gewicht met de datum. Controleer het dier dan rondom op roodheid. Reageert de schildpad op aanraking als in slow motion? Zijn de neus, mond en ogen zonder afscheiding?
Als iets ongewoon lijkt, neem dan foto’s om naar de reptielenarts te sturen. Zet het dier eerst terug in de koelkast en bel om te bespreken of er actie moet worden ondernomen. Zet het substraat terug in de winterslaapdoos. Als het substraat te droog aanvoelt, maak het dan iets vochtig met de spuitfles uit de koelkas. Zet de schildpad dan terug in zijn hol in de richting waarin je hem vond, en bedek met wat aarde de achterpoten en de rug. Nogmaals, laat het hoofdgedeelte vrij.
Wanneer de bladeren erg droog zijn, kunt u ze licht bevochtigen. Het water moet op koelkasttemperatuur zijn, anders kunnen de dieren wakker worden. Leg dan de bladeren terug op het dier en plaats het traliedeksel terug.
Als u meerdere dieren overwintert, moet u uw handen wassen en de uitrusting schoonmaken vóór het volgende dier. Als er een gewichtsverlies van meer dan vijf procent is opgetreden sinds het dier in de koelkast overwinterde, moet u met de reptielenarts bespreken of het dier in winterslaap mag blijven of niet. In geval van roodheid en vlekken op de schaal, het dier uit de koelbox halen, op een koele plaats zetten en direct contact opnemen met de reptielenarts; dit is een noodgeval. Ga op dezelfde manier te werk met dieren die ondanks winterslaaptemperaturen wakker in de koelkast zitten.
Beëindiging van de winterslaap
Wanneer de winterslaap zijn einde nadert, kunt u de techniek in de kas controleren. Dit is ook een gelegenheid om planten te vervangen en voedingsplanten te zaaien.
Een paar dagen voordat de dieren de koelkast verlaten, is het raadzaam de kas een dag lang te verwarmen tot 25 graden. Als de techniek goed werkt, stabiliseer dan de temperatuur in de kas op 8 graden met de verwarming. Ventilatorkachels in kassen zijn hiervoor succesvol gebleken, omdat zij de grond bijzonder gelijkmatig verwarmen. De bodemtemperatuur in de kas kan gemakkelijk worden gecontroleerd met een laserthermometer. Indien mogelijk, plan de overplaatsing van koelkast naar kas dan ’s avonds doordeweeks. Als zich de dag na de winterslaap een gezondheidsprobleem voordoet, kan zonder problemen een reptielenarts worden geraadpleegd.
Verwijder de winterslaapdoos, weeg het dier en controleer het visueel. Breng het dan naar de kas. Als je meerdere dieren hebt, winter ze dan één voor één uit. Maak een kleine holte in de grond in een hoek van de kas in het verblijf, weg van de lamp en de verwarming. Haal dan het dier uit de doos met wat aarde en plaats het in de holte. De schildpad moet naar de lamp kijken.
U kunt ook aarde uit de doos op het rugschild leggen, zodat het dier slechts geleidelijk opwarmt. Laat het hoofdgedeelte vrij. Bedek de schildpad dan met de bladeren uit de doos. De verwarming in de kas blijft de eerste nacht op 8 graden en de volgende dag verhogen we de omgevingstemperatuur tot 12 graden. Daarna verhogen we de basistemperatuur elke dag tot 20 graden overdag. s Nachts worden de temperaturen aanzienlijk verlaagd, maar niet onder de 12 graden. Op de eerste dag in de kas 5 uur direct zon aanbieden, daarna elke dag 1 uur langer om uiteindelijk van zonsopgang tot zonsondergang een warme zonplek aan te bieden. In de eerste week moet de temperatuur onder de zonnelamp 35 graden bedragen op de hoogte van het rugschild van het grootste dier. Vanaf de tweede week kan de temperatuur onder de lamp oplopen tot 38 graden.
Als een schildpad, tegen de verwachting in, inactief blijft en niet gaat zonnen, moet vooral de nachttemperatuur worden verhoogd. Voor de bewaking van de basistemperatuur in de kas zijn de radiothermometers van de koelkast of de WeatherHub zeer geschikt. De sensoren kunnen op schildpadhoogte in de kas worden geplaatst, bijvoorbeeld in een schuilplaats. Binnen enkele dagen, wanneer de omgevingstemperatuur stijgt, moeten alle dieren opwarmen, eten en baden. Als dit niet het geval is, zou het goed zijn om uw reptielenarts te raadplegen. Het kan een gezondheidsprobleem zijn, zoals post hibernation anorexia of andere stofwisselingsproblemen. Ik wens alle schildpadden een goede en veilige gecontroleerde winterslaap!
Meer info, live-chats en uitwisseling rond europese landschildpadden en gecontroleerde koelkastoverwintering is te vinden in deze Facebookgroep: Bit.ly/Starregruppe.
